Online :
3
Bugün :
25
Toplam :
210575

Osmanlı Döneminde Konya'da Mevcut Tekke ve Zaviyeler-2-

 

Cilt:7, Sayı:34

BİR SAĞLIK KURUMU SIRÇALI SULTAN ZAVİYESİ

Konya’da önemine binaen Miskinler Tekkesi veya Sırçalı Zaviyesi denilen zaviye üzerinde ayrıca durmak gerekir. Bu zaviye Konya’da asırlarca cüzamlıların tedavi ve tecridi için kullanılmıştır. Günümüze intikal eden belgelerden, bu zaviyenin bir sağlık kuruluşu olarak görev yaptığı anlaşılmaktadır. Zaviye asırlar boyu aynı hizmeti vermiş­tir. Bu, Türk toplumunda sağlık konularındaki hassasiyetin ve Osmanlı’da tıp konu­sundaki gelişmişliğin açık bir örneğidir.Konu ile ilgili olarak, Konya Şeriye Sicilleri’nde tespit ettiğimiz üç olay dikkat çekicidir.
Ramazan 1088/1677 tarihli bir Emr-i Şerif’ten anlaşılacağı üzere, her nasılsa bu zaviyede bulunan cüzamlılar zaviyeden dağılmışlar, dağılan bu cüzamlıların tekrar burada toplanmaları emredilmiştir. (12)
H. 1088 R.evvel, Milâdî 1678 tarihli bir kararla İsmihan adında bir kadının, (13) yine aynı yıl, (1809) Safer ayında da Abdullah adında bir cüzamlının bu zaviye gön­derilmesi kararlaştırılmıştır.(14)
Burada hem cüzamlılar tedavi edilmiş, hem de hastalığın diğer sağlıklı insanlara bulaşması önlenmiştir.
Bir hastanın buraya alınması için hekim raporu şart koşulmuştur. Hekimin “Cü­zamlı değil” dediği hastalar serbest bırakılmıştır.
Erkek-kadın cüzzamlıların bu zaviyede tecrit edildiğine, geleneğe ve erkek-kadın bir arada bulundurulamayacağına göre, zaviyenin bir hayli geniş ve teşkilâtlı olduğu, zaviyenin zengin vakıflarla desteklendiği anlaşılmaktadır.
Bu zaviye, Bordabaşı Mahallesi’nde Karakurt Sokağında Demirci Hacı Mescidi’nin yanındadır.

 

KONU İLE İLGİLİ YAPILAN BAZI ÇALIŞMALAR

Konya’daki tekke ve zaviyelerle ilgili olarak yapılan bir çalışma Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ’a aittir. “Konya’da Osmanlı Döneminde İnşa Edilen Tekke ve Zaviyeler” başlığı altında yapılan çalışmada; Affan Sultan Zaviyesi Ahi Evran Zaviyesi, Ahi Tarik Zaviyesi, Beküm Sultan Zaviyesi, Çiftçiler Tekkesi, Ezelî-zâde Zaviyesi, Güreşçiler Tekkesi, Miski Sultan Tekkesi, Hânkah-ı Hâbil Buk’ası, Hasan Dede Zaviyesi, Hatice Sultan Tekkesi, İshak Bey Zaviyesi, Kasım Halife Zaviyesi, Kıyye Tekkesi, Mahmut Dede Zaviyesi, Müştak Efendi Zaviyesi, Nakşibendiye-i Halidiye Zâviyesi, Pîrî Meh­met Paşa Zâviyesi, Sinan Dede Zâviyesi, Söylemez Zâviyesi, Yediler Sultan Zâviyesi, Yesavul Kızı Ümmehâni Zâviyesi ki toplam 24 zâviye ve hânkah haklarında bilgi veri­lir. (15)
Bu konuda diğer bir çalışma Prof. Dr. Haşim Karpuz Hocaya aittir. O da, “Konya’da Selçuklu ve Osmanlı Tarikat Yapıları” başlığı altında Mevlâna Dergâhı, Sahib Ata Hankâhı, Konevî Zaviyesi, Pir Esat (Pisili Sultan) Zaviyesi, Pirebi Zaviyesi, Kalender Baba Zaviyesi, Şeyh Osman Rumi ve Şeyh Hasan Rumi Zaviyesi, Bulgur Tekke Mesci­di, Şeyh Alaman Zaviyesi, Sadır Sultan Zaviyesi, Cemel Ali Dede Zaviyesi, Ateşbaz Veli Zaviyesi, Şeyh Vefa Tekkesi, Ebu İshak Kazerunî Zaviyesi, Ayabakan Tekke ve Türbesi, Süt Tekkesi, Söylemez Zaviyesi, Ahmet Necip Efendi (Gazezler) Zaviyesi olmak üzere toplam 24 zaviye ve hankâh üzerinde durulur. (16)
Diğer bir kapsamlı çalışma da Haşim Karpuz-Bayram Ürekli’ye aittir. Bu çalışma­da da müstakillen Pir Esat Zaviyesi ile ilgilidir.
Genel anlamda tekke ve zaviyelerle ilgili olarak yapılan kapsamlı bir çalışma da Mustafa Kara’ya aittir. (17)
Yukarıda yapılan çalışmalarda mükerrer verilen isimler çıkarıldıktan ve bizim Kon­ya Şer’iye Sicillerinde tespit ettiğimiz Konya’daki hankâh, tekke ve zaviye sayısı yüze . yaklaşmaktadır. Bu da Konya’da tasavvufî hayatın bir dönemde, ne çapta geliştiğini göstermektedir.
CUMHURİYET DÖNEMİNDEN ÖNCE KONYA’DA MEVCUT SELÇUK­LU VE OSMANLI TEKKE, ZAVİYE VE HANGÂHLARI
Konya Şeriye Sicilleri ve diğer kaynaklar üzerinde yapmış olduğumuz incelemede, ismine tesadüf ettiğimiz tekke ve zaviyeler yukarıda bahsettğimiz çalışmalarda verilen isimlerle birleştirildiğinde Konya’da Mevlâna Dergâhı dışında yüze yakın hankâh, tekke ve zaviye bulunduğunu tahmin ediyoruz.
Hatunsaray ve Belviran çevresinde mevcut zaviyeler dikkat çekici. Aşağıda verdiği­miz listede kaza merkezlerinde mevcut zaviye ve tekkeler listeye dahil edilmemiştir. Konya Şeriye Sicillerinde ve diğer kaynaklarda ismine rastladığımız önemli zaviye ve tekyelerin isimleri şöyledir:
1. Şeyh Hocendî Zaviyesi : K.Ş.S. C.7. s.67 , 971/1563
2. Hüremşah Zaviyesi, Anberreis Camii yanında: K.Ş.S. C.2, s.179, 978/1570.
3. Kemaleddin Zaviyesi : K.Ş.S.C.7. s.80, 1054/1644.
4. Nasuh Bey Zaviyesi, Bugünkü Nasuh Bey Camii yanında: K.Ş.S.C.7, s.176, 1054/1644 (Berat)
5. Pirabı Sultan, Pirebi mahallesinde türbenin yanında: K.Ş.S.C.2, s.43, 978/1570.
6. Sadreddin Konevî Zaviyesi, Konevi Camii yanında: K.Ş.S.C.2,s.17-42-43-61, 978-979/1570-1571.
7. Sinan Seydi Zaviyesi, Belviran’da: K.Ş.S.C.2, s.31, 976/1568.
8. Ali Ağa Zaviyesi, Hatunsaray Çağlak karyesinde, aynı zamanda medrese olarak da kullanılmıştır: K.Ş.S.C.9, s.178-180-181, 1055-1045/1645-1635.
9. Şeyh Rasül Zaviyesi, Aynı zamanda medrese olarak da kullanılmıştır: K.Ş.S. C.7, s.170,1054 Recep/1644.
10. Keykavüs kızı Fatma Hatun Zaviyesi: K.Ş.S.C.14, s.175, 1081 Safer/1670. (Fer­man)
11. Hoca Fakih Sultan Zaviyesi, Hoca Fakih Külliyesi içerisinde: K.Ş.S. C.9, s. 175-179, 1055/1671.
12. Hüsam Tevekkeli Sultan Zaviyesi: K.Ş.S.C. 15, s.45-46, 1081 Ramazan/1671.
13. Mahmut Baba (Mahmut Dede) Topraklık’ta: K.Ş.S.C.11, s.160, 1072/1661
14. Piri Mehmet Paşa Zaviyesi, K.Ş.S.C.9, s.58-76, 1055/1645.
15. Şeyh Şibli Zaviyesi, Gilisra’da, K.Ş.S. C.10, s. 263, 1059 Safer/1649. (Ferman)
16. Şeyh Rasül Zaviyesi, K.Ş.S. C.10, s.269, 1070/1659.
17. Atabey Zaviyesi, K.Ş.S.C.18, s.372,1069 Recep/1659.
18. Karamanoğlu Ali Bey Hatunsaray/Avalama’da, K.Ş.S.C.45, s.59 1129 R. Ahir/1717.
19. Burhan Dede Zaviyesi, Konya’da, K.Ş.S.C.20-28, s. 1086 Safer/1675.
20. Ahi Evran Zaviyesi, Debbağlar Mahallesi’nde, K.Ş.S.C.31, s. 80, 1097 Recep/1686.
21. Eli Kesik Hanı Zaviyesi, K.Ş.S.C.48, s.248, 1131 R.ahir/1719.
22. Ebu İshak Kazerûnî Zaviyesi, Beyhekim Mah. (Halen Mevcut). K.Ş.S.C.22, s. 24, 1040 C.evvel/ 1630.
23. Fahrünnisa Zaviyesi, adıyla anılan mahallede, K.Ş.S.C.30, s. 150.1039 C. Ahir/1629.
24. Hasan Dede Zaviyesi, Gilisra’da: K.Ş.S C.22, s. 18, 1039 Muharrem/ 1629. (Be­rat)
25. Şems-i Tebrizî Zaviyesi, Şems Camii yanında: K.Ş.S.C.31, s. 124, 1039 Muharrem/1629.
26. Kalenderhane Zaviyesi, Ayrıca mescidi ve medresesi ile bir külliye olduğu anlaşılı­yor: K.Ş.S.C.18, s.347, 1070 Safer/1659 (Berat)
27. Pir Esed Zaviyesi, Pir Esed Sultan Tekkesi olarak da geçiyor: K.Ş.S.C.32, s.22,1110 Zilkade/1698.
28. Sadır Sultan Zaviyesi, Tekke ve türbe Sedirler Kabristanı içerisindedir. Tekye yıkıl­mış, türbe restore edilmiştir: K.Ş.S.C.37, s. 289, 1102 Şevval/1594. (Berat)
29. Sarıyakup Sultan Zaviyesi, Sarıyakup ‘Katırcıoğlu’ Mahallesi’nde Sarıyakup Camii civarında: K.Ş.S.C.42, s. 265, 1119 Muharrem/1707.
30. Seyit Veli Zaviyesi Pınarbaşı’nda: K.Ş.S.C.42, s.265, 1119 Muharrem/1707. (Be­rat)
31. Şeyh Aliman Sultan Zaviyesi, adı ile anılan mahallede türbe yanında: K.Ş.S.C.47, s.266, 1125 C.evvel/1713.
32. Şeyh Hasan Rûmî Zaviyesi, adı ile anılan mahallede, türbesi yanında: K.Ş.S.C.49, s.291, 1133 Şevval/1721.
33. Şeyh Osman Rûmî Tekkesi, Şeyh Hasan Rûmî Türbesi yanında: K.Ş.S.C.41, s. 165, 1116 R.ahir/ 1704. (Berat)
34. Şekerim Dede Zaviyesi, Belviran’da, 1098 tarihli bir Emr-i Şerif’ten Şekerim Dede ile Şeyh Hocendî’nin kardeş oldukları ve ayrı ayrı zaviyelerinin bulunduğu anlaşılı­yor: K.Ş.S.C. 34, s. 284, 1098 R. ahir/1687. (Emr-i Şerif)
35. Şeyh İbrahim Zaviyesi, Belviran’da: K.Ş.S.C.41, s.295, 1116 C. Evvel/1704.
36. Şeyh Sinan Zaviyesi, Konya’da: K.Ş.S.C.46, s. 265, 1124 C. Ahir/1712.
37. Şems-i Tebrizi Zaviyesi, K.Ş.S.C. 31, s.124, 1097 Şevval/1686.
38. Ali Gav Zaviyesi-Tekyesi, Osmanlı’nın Son dönemlerinde medrese haline getiril­miştir: Konyalı, s. 909-910.
39. Şeyh Sadaka Zaviyesi Musalla Kabristanı’nda: Konyalı, s.755.
40. Bulgur Tekkesi, Tuzcular içinde: Konyalı, s. 339-340.
41. Cemel Ali Dede Tekkesi, Meram’da : Konyalı, s. 777.
42. Sahibata Hankahı, Sahibata Külliyesi içerisinde: Konyalı, s.719.
43. Güreşçiler Tekkesi (Gildan Baba) Aksinne’de: Konyalı, s. 611.
44. Ferhuniye Süt Tekkesi (Fer­huniye mahallesi’nde: Kon­yalı s . 595.
45. Evhadüddin Kirmani Tekke­si (Musalla Kabristanı’nda: Konyalı, s. 590.
46. Ateşbaz Tekkesi (Meram’da türbesi yanında) (57) Kon­yalı, s. 587.
47. Ayabakan Tekkesi ( Ferhuni­ye Mahallesi, Beşarebey Mescidi’nin doğusunda eski çıkmaz sokak içinde: Konya­lı, s.920
48. Hacı Dede Tekkesi, Çomaklar’da : Konyalı, s.
49. Körpe Seyit Tekkesi, Hatunsaray May’da: Konyalı, s.275.
50. Ahi Çakhen (Kuyucu ) Zaviyesi, Hatunsaray’ın içinde: Konyalı, s. 275.
51. Karadoğan Zaviyesi, Hatunsaray Avalama’da: Konyalı, s. 275.. (Berat)
52. Körpe Seyit Zaviyesi, Hatunsaray Başköy’de: K.Ş.S.C. 41, s.266, 1116 R. ahir/1704.
53. Söylemez Tekkesi: Konyalı, s. 700.
54. Affan Sultan Zaviyesi, Cedidiye Mahallesi’nde, Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ, Konya’da Osmanlı döneminde İnşa Edilen Tekke ve Zaviyeler”, Osmanlı Döneminde Konya, Konya 2003, Konya İl kültür ve Turizm müdürlüğü yayını, s.172..
55. Ahi Tarîk Zaviyesi, Ahmet Fakih Mahallesi’nde: Küçükdağ, a.g. makale, s. 173.
56. Begüm Sultan Zaviyesi, yeri belli değil: Küçükdağ, a.g.makale, s.173.
57. Çifçiler Tekkesi, yeri bilinmiyor: Küçükdağ, a.g. makale, s. 174.
58. Ezelî-zade Zaviyesi, Mevlâna Dergâhı civarında: Küçükdağ, a.g. makale, s.174.
59. Hatice Sultan Tekkesi, Konya Lisesi arkasında: Küçükdağ, a.g. makale, s.176.
60. İshak Bey Zaviyesi, Şems-i Tebrîzî Camii güney doğusunda, Küçükdağ, a.g. makale, s.176.
61. Kasım Halife Zaviyesi, Meram’da, Konyalı a.g.e, s 436.
62. Yediler Sultan Zaviyesi, Yediler Mahallesi’nde, Küçükdağ, a.g. makale s.181.
63. Kıyye Tekkesi, Şekerfuruş mahallesi’nde, Küçükdağ, s.177. .
64. Hasan Dede Zaviyesi, Binari Mahallesi’nde, Küçükdağ, s.175.
65. Hângah-ı Hâbil Buk’ası, Küçükdağ, s.175.
66. Yesavul kızı Ümmühânî Zaviyesi, Küçükdağ, s. 181.
67. Şeyh Vefa Tekkesi, Haşim Karpuz, a.g.makale, s. 464.
68. Gazezler Zaviyesi, Gazezler Mahallesi’nde, M. Ataman.
69. Yağlıtaş Zaviyesi, Hakimiyeti Milliye Okulu batısında.Mustafa Ataman.
70. Kadı Kalemşah Zaviyesi, Arapoğlu Makası’nda eski park yerinin Kuzeydoğu köşe­sinde.
71. Ulaş Baba Zaviyesi, Meram’da Ulaş Baba Değirmeni yanında, Konyalı, a.g.e.s. 780.
72. Müştak Efendi Zaviyesi, Mevlâna Dergâhı civarında Küçükdağ, s. 174.
73. Nakşibendiye-i Halidiye Zaviyesi, Küçükdağ, Şems-i Tebrizî Mahallesi’nde, Kü­çükdağ, s.178.
74. Şâzbey Zaviyesi, Şâzbey Camii (Akcami) civarında, Konyalı, a.g.e. s.535.
75. Kadı Mürsel Hankâhı, Arapoğlu Makası (Kadı Mürsel Camii) arkasında, Konyalı, a.g.e.s.426.
76. Toruncan Çelebi Zaviyesi, yeri bilinmiyor. Konyalı, a.g.e.s. 946.
Sayı daha da artırılabilir.
Selçuklu Dönemi’nden kalma, Lala Ruzbe, Müstevfi Cemaleddin Hankahları gibi pek çok yapı da Cumhuriyet dönemine kadar ulaşamamıştır.
Selçuklu döneminden Sahibata Hankâhı ile Eu İshak Kazerûnî Zaviyesi hâlen ayak­tadır. Diğerleri mevcut değildir.
__________________
12. K.Ş.S.C.28,s. 277.
13. K.Ş.S.C. 24, s. 133.
14. K.Ş.S.C. 24, s. 77.
15. Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ, “Konya’da Osmanlı döneminde İnşa Edilen Tekke ve Zaviyeler”, Osmanlı Döneminde Konya, Konya 2003, Konya İl kültür ve Turizm Müdürlüğü yayını, s.172..
16. Prof Dr. Haşim Karpuz, Konya’da Selçuklu ve Osmanlı tarikat yapıları.
17. Mustafa Kara, Din Hayat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, Dergâh yayınları, İstanbul 1977.
Telif Hakkı. Mehmet Ali UZ © 2007. Tüm Hakları Saklıdır.
Bilgi Rehber